Otwarte miasto
Stary Cmentarz Żydowski
Termin: 24.10, wtorek, g. 11.00
Miejsce: ul. Ślężna
Prowadzenie wycieczki: Renata Wilkoszewska-Krakowska
Stary Cmentarz Żydowski (obecnie Muzeum Sztuki Cmentarnej, oddział Muzeum Miejskiego Wrocławia) jest obiektem wyjątkowym na mapie historycznej Wrocławia. Usytuowany przy ul. Ślężnej był miejscem pochówku społeczności żydowskiej w latach 1856–1942. Dziś to jedyna zachowana w mieście nekropolia z przełomu XIX i XX wieku, a zarazem jedyny cmentarz żydowski w Polsce podniesiony do rangi muzeum. Na jego terenie znajduje się wiele cennych pod względem artystycznym i kulturowo-historycznym pomników nagrobnych. Oryginalny i niepowtarzalny zespół rzeźby nagrobnej i małej architektury tworzy harmonijną całość ze współistniejącą zabytkową i starannie utrzymaną zielenią. Charakter cmentarza nawiązuje bowiem do XIX-wiecznej tradycji zakładania nekropolii na planie parków i ogrodów. Jako spójna całość, będąca zwartą kompozycją architektoniczno-parkową, został on wpisany w 1975 roku do rejestru zabytków miasta.
Obiekt jest obecnie zamkniętym lapidarium dzieł dawnej sztuki sepulkralnej. Jego odmienny charakter jest wynikiem haskali – ruchu oświeceniowego, zapoczątkowanego wśród niemieckich Żydów, dążących do reform w duchu asymilacji i integracji ze społeczeństwem niemieckim. Przejawem tego zjawiska są m.in. inskrypcje nagrobne w języku niemieckim oraz monumentalne, okazałe grobowce rodzinne, dalece odbiegające od skromnych macew gęsto stawianych na cmentarzach żydowskich. Grobowce przyścienne są niejednokrotnie dziełem znanych architektów, takich jak Edwin Oppler czy Richard i Paul Ehrlichowie, i wykonane zostały przez znamienite warsztaty kamieniarskie, nierzadko z drogich i wyszukanych gatunków kamieni, sprowadzanych z odległych zakątków Europy. Swoją formą nawiązują one do wielu minionych epok, od starożytności po secesję i modernizm, kiedy pod koniec XIX wieku panowała moda na naśladownictwo w sztuce. Jako obiekty małej architektury są obecnie prawdziwymi dziełami sztuki na trasie zwiedzania nekropolii.
To wyjątkowe miejsce pamięci jest dzisiaj symbolem przenikania się dwóch kultur: żydowskiej i niemieckiej, swoistym zapisem kulturowym minionej epoki. Na jego terenie zachowało się około 12 tys. nagrobków. Pochowani tu zostali przedstawiciele dawnej wrocławskiej gminy żydowskiej, będącej niegdyś trzecią pod względem wielkości gminą w Niemczech. Wśród nich było wiele wybitnych postaci ówczesnego życia politycznego, naukowego i kulturalnego, zasłużonych nie tylko dla miasta, ale również dla całego regionu i Europy.
Od blisko 35 lat prowadzone są nieustannie intensywne prace restauratorskie, mające na celu przywrócenie świetności tej zabytkowej nekropolii. Zniszczony podczas walk o Festung Breslau, zapomniany po II wojnie światowej cmentarz przetrwał dzięki zaangażowaniu i ciężkiej pracy wielu osób. Odwiedzany dziś przez ludzi z całego świata pozostał na trwałe świadectwem ludzkiego istnienia i ludzkich dokonań, widziany i „odczytywany” jako swoisty tekst minionej kultury.
